Radioterapia jest jedną z metod leczenia onkologicznego polegającą na wykorzystywaniu promieniowania jonizującego do leczenia oraz łagodzenia bólu i innych objawów związanych z procesem nowotworowym. Polega na niszczeniu jak największej ilości komórek w obrębie guza pierwotnego lub w miejscach przerzutów nowotworowych.

Radioterapia w największej mierze działa na tkanki objęte zmianami chorobowymi, jednak na działanie promieniowania wystawione są również tkanki zdrowe, znajdujące się w okolicy guzów. Uszkodzenie zdrowych komórek i tkanek może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych.

Radioterapia, mimo swojej skuteczności w leczeniu nowotworów, może powodować  wystąpienie działań niepożądanych. Skutki uboczne wynikają z działania promieniowania jonizującego na zdrowe komórki organizmu człowieka. Najczęściej dochodzi do uszkodzeń skóry, odczuwania znacznej suchości w jamie ustnej, dolegliwości jelitowych lub utraty apetytu.

Uszkodzenie skóry

Jednym z najczęstszych działań niepożądanych po radioterapii jest uszkodzenie skóry. Zwykle pojawia się ono w miejscu bezpośredniego oddziaływania promieniowania. Zazwyczaj pacjentom towarzyszą:

• zaczerwienienie skóry,
• pieczenie,
• swędzenie,
• pękanie i krwawienie.

Dzięki odpowiednim zabiegom pielęgnacyjnym, takim jak stosowanie właściwego nawilżenia, można nieco złagodzić objawy lub wręcz zminimalizować ryzyko ich wystąpienia.

Suchość w jamie ustnej

Radioterapia w obszarze szyi i głowy może uszkodzić gruczoły ślinowe, co powoduje uczucie suchości w jamie ustnej. Zazwyczaj towarzyszą temu:

• pieczenie w obrębie śluzówek jamy ustnej,
• trudności w przełykaniu,
• choroby przyzębia, zębów (aż do rozpadania się zębów).

Aby zmniejszyć dolegliwości zaleca się picie dużej ilości wody, unikanie palenia papierosów i picia alkoholu oraz stosowanie specjalnych preparatów nawilżających.

Biegunka i zaparcia

Oddziaływanie promieniowania w okolicy jamy brzusznej oraz miednicy może prowadzić do zaburzeń jelitowych, których konsekwencją mogą być przewlekłe biegunki lub zaparcia. Przewlekłe zaparcia mogą doprowadzić nawet do niedrożności jelit, a biegunki do poważnych zaburzeń elektrolitowych, dlatego należy dążyć do unormowania pracy układu pokarmowego. Konieczna jest właściwa podaż płynów i stosowanie probiotyków odpowiednio dobranych do problemu. W przypadku braku poprawy, lekarz przepisze odpowiednie preparaty lecznicze.

Spadek masy ciała, nudności i pogorszenie łaknienia

Radioterapia może prowadzić do utraty apetytu, nudności oraz spadku masy ciała. Objawy te wiążą się również z chorobą podstawową oraz oddziaływaniem promieniowania na przewód pokarmowy.

Pomocne może być zastosowanie lekkostrawnej diety i/lub żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.

W wielu przypadkach diagnoza powikłań po radioterapii opiera się na badaniach obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI), które pozwalają uwidocznić rozmiar uszkodzeń tkanek. Wykonywane są również badania laboratoryjne wykrywające nieprawidłowości w parametrach krwi.

Radioterapia jest skuteczną metodą leczenia nowotworów i często jedyną przynoszącą efekty. Niestety niesie za sobą ryzyko powikłań, którego nie da się całkowicie wyeliminować, chociaż można je minimalizować oraz zmniejszać dokuczliwość samych objawów.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów po radioterapii, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który zaleci odpowiednie preparaty i/lub dodatkowe leczenie farmakologiczne.

Rozwój medycyny a skutki uboczne radioterapii

W dziedzinie medycyny odnotować można ogromny postęp w zakresie leczenia radioterapeutycznego. Ze względu na sposób napromieniania wyróżnia się teleradioterapię, czyli leczenie z zastosowaniem źródła umieszczonego w pewnej odległości od ciała pacjenta oraz brachyterapię, polegającą na precyzyjnym umieszczeniu źródła promieniotwórczego w zmianie nowotworowej lub jej pobliżu. W Stanach Zjednoczonych, a także w kilku ośrodkach w Polsce, można skorzystać również z brachyterapii z zastosowaniem elementów stałych oraz radioterapii sterowanej obrazem. Każda z tych technologii pozwala na zwiększenie ochrony okolicznych tkanek i narządów krytycznych. Są one bardzo pomocne np. w przypadku chorych na raka piersi czy prostaty.